Yazı: Ferah Türel (Liber Kültür Sanat Derneği Başkanı)Gabriel García Márquez’in yeni kitabı Ağustosta Görüşürüz Can Yayınları'ndan yayımlanacak denilince heyecanlanmıştım. Elbette okur için edebiyatın dev bir isminin yeni bir eserini okumanın düşüncesi bile çok heyecan verici. Daha sonra öğrendim ki Márquez, hafıza sorunları yaşarken yazdığı bu kitabının yok edilmesini vasiyet etmişti. Buna rağmen kitap yayımlanmıştı.&nbsp;Hukukçu olarak ölmüş bir kişinin iradesini düşündüm. Her zaman vasiyetçinin son arzusuna tam olarak uyulmasını savunurum. Ancak burada sözünü ettiğimiz kişi herhangi biri değil ve herhangi bir malvarlığından da bahsetmiyoruz. Dünyaya malolmuş bir yazar ve bir eserinin okunma şansından bahsediyoruz. Bu nedenle çelişen hukuki düşüncemi bir kenara koydum. Okur olarak değerlendirmeye karar verdim.1928 doğumlu yazar, hafıza kaybı yaşamaya başladığında çocuklarına “Hafıza hem hammaddem hem de aracım. O yoksa hiçbir şey yok demiş” ve son eseri için “Bu kitap işe yaramaz. İmha edilmesi lazım” diye son isteğini iletmiş. Oğulları ise “Onu imha etmek yerine bir kenara koyduk ve ne yapılacağına zamanın karar vereceğini ümit ettik” diyor.Bu esnada Georgi Gospodinov’un&nbsp;Zaman Sığınağı eserini okumam da tesadüf olmasa gerek. Bireysel ve kolektif zaman akışını, hafızayı postmodern edebiyat tarzı ile Bulgar ve Avrupa tarihi üzerinden anlatan yazarın bana düşündürdükleri de anlamlıydı. Gospodinov şöyle soruyordu:&nbsp;<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Bizler geçmiş fabrikalarıyız. Canlı geçmiş makineleri, başka neyiz ki? Zaman yiyoruz ve geçmiş üretiyoruz. Ölüm bile çözüm değil. İnsanın kendisi gider ama geçmişi kalır. Tüm o başlayıp tamamlanmamış hikayeler, terk edilen sevgililer, kesilen ve kanamaya devam eden ilişkiler nereye gider?”</blockquote><img src="https://images.aposto.com/2024/5/5/1717752208707.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="0.77" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Márquez'in kitap üzerindeki bazı notları. Márquez’in Ağustosta Görüşürüz’üne dönersek, hafızasının kendisine oyunlar oynadığı dönemde yazdığı bu eser, tüm zorluklarına rağmen bir bütünlük içinde yazılmış. Okuyucuya haksızlık etmemek için, arka kapak yazısı ve kendi düşüncemi yazarak çok spoiler vermeden, bir nefeste okunacak bir kitap olarak önermek istiyorum:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Lagünün durgun mavi sularının yanındaki bir otelde tek başına oturan Ana Magdalena Bach, otelin barındaki adamları seyrediyor. Yirmi yedi yıldır mutlu bir evliliği var, kocası ve çocuklarıyla kurduğu hayattan kaçmak için hiçbir nedeni yok. Yine de her ağustos ayında feribotla annesinin gömülü olduğu adaya geliyor ve bir geceliğine yeni bir sevgili buluyor. Salsa ve bolerayla dolu boğucu Karayip akşamlarında, Ana her yıl arzusunun ve kalbinde saklı korkunun iç bölgelerine doğru yolculuğa çıkıyor.”</blockquote>Kitabı okuyunca, özellikle kitabın bitişini, kadının kendi kimliğini ve kendi yaşamını ele alışı olarak nitelendirdim. Bu biraz da “İskelet Kadın” masalındaki kadına bir gönderme gibi geldi. Belki de tüm bunlar benim hafızamda, benim yorumum ile, bana göre&nbsp;doğru. Márquez’in yok edilmeli dediği kitabın iyi ki yok edilmediğini düşündüm. Yazar artık kamuya mâl olmuş bir insan. Onun eserleri, onun düşüncesini öğrenmek genel bir hak gibi. Bu yüzden, evet, bu eser yok edilmemeli ve okuyucuya sunulmalıydı. Bir anlamda, geçmişin geri dönüşüm fabrikaları olsaydı nasıl olurdu diye soran Gospodinov’a yanıt gibi, geçmişin düşüncelerinin toplanıp bir eser hâline gelmesi de mümkün diye düşündüm.&nbsp; <img src="https://images.aposto.com/2024/5/5/1717751889781.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" width="550" ratio="1.79" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Çocuklarının bu karar verme sürecine gelirsek şöyle anlatmışlar:<blockquote fr-original-style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px;" style="color: rgb(9, 9, 9); border-color: rgb(208, 207, 251); border-width: 4px; font-style: italic; padding-left: 10px; margin: 0px 0px 1em; border-left-style: solid; box-sizing: border-box;">“Elimize ilk aldığımızdan daha olumlu bir bakış açısıyla kitabı yeniden değerlendirdiğimizde, aklımıza başka bir seçenek geldi. Kitabı tamamlamasını engelleyen zihinsel zayıflama, metnin kusursuzluğuna karşın Gabo'nun, onun ne kadar iyi olduğunu fark etmesini engellemiş olabilirdi. Böylece bir ihanette bulunduk ve okurların alacağı keyfi diğer görüşlerden üstte tutmaya karar verdik. Eğer okurlar da bu davranışımıza hak verirse, belki Gabo bizi affeder. Bunun mümkün olabileceğine inanıyoruz.”</blockquote>Yazarlar eserleri aracılığıyla bizimle buluşuyor. Gabo’nun son buluşmasından dolayı teşekkür ediyorum. Bize ulaşmasının kolay olmadığının farkındayım. Geçmişin hatıralarının cesaretle aralanıp, yoğun bir çalışma ve tüm Gaboseverler aracılığıyla bize ulaştığını kitabın son sayfalarında anlıyoruz. Dünyayı daha iyi bir yer hâline getiren hikayeler, bazen görünmez ama cesur karar vericilerin ve onların ürünlerinin eseridir.&nbsp;Büyük yazarın çocukları, kahramanın gerçek değerini ortaya çıkarmak için önemli bir rol oynayarak zor bir karar vermişler. Onlara ve tüm kahramanlara teşekkürler…

Aposto Kitap

Dünyayı daha iyi bir yer hâline getiren hikayeler, bazen görünmez ama cesur karar vericilerin ve onların ürünlerinin eseridir. Büyük yazarın çocukları, kahramanın gerçek değerini ortaya çıkarmak için önemli bir rol oynayarak zor bir karar vermişler.

Edebiyata sadakat, bir vasiyete ihanet: Márquez'in son romanı yayımlanmamalı mıydı? 

• <a fr-original-style="" href="https://www.cumhuriyet.com.tr/bilim-teknoloji/havana-sendromu-hakkindaki-bilimsel-rapor-ortbas-edilmisti-gercek-ortaya-cikti-1873342" rel="noopener noreferrer" style="color: rgb(9, 9, 9); text-decoration: none; background-color: transparent; outline: none; cursor: pointer; transition: color 0.3s ease 0s; touch-action: manipulation; user-select: auto; box-sizing: border-box;" target="_blank">ABD Dışişleri Bakanlığı'na</a> danışmanlık veren JASON Danışmanlık Grubu'nun yeni ortaya çıkan 2018 tarihli raporunda, ilk olarak 2016'da Küba'da görevli olan CIA çalışanlarında görülen ve tedavi edilemeyen baş dönmesi, mide bulantısı, migren ve hafıza kaybı gibi belirtiler gösteren Havana Sendromu'nun cırcır böcekleri ve psikolojik sebepler kaynaklı olduğu iddia edildi.<img src="https://images.aposto.com/2021/9/4/1633615949435.png" style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px; border-style: none; position: relative; cursor: pointer; padding: 0px 1px; box-sizing: border-box;" ratio="Infinity" width="550" fr-original-style="display: block; vertical-align: top; margin: 5px auto; text-align: center; width: 100%; max-width: 550px;" fr-original-class="fr-draggable">Görsel: Alex Sandoval<ul fr-original-style="padding-inline-start: 20px;" style="padding-inline-start: 20px; margin-top: 0px; margin-bottom: 1em; list-style-position: inside; box-sizing: border-box;"><li fr-original-style="" style="box-sizing: border-box;">Arka plan:&nbsp;Dünyanın pek çok yerindeki CIA çalışanlarında görülen rahatsızlığın başka istihbarat teşkilatlarının mikrodalga saldırıları sonucu oluştuğu öne sürülüyordu.&nbsp;</li></ul>

Spektrum

<h3>Hayatımızın ilk anından son günlerimize kadar en çok iletişim kurduğumuz sanat formu müzik. Hepimizin bir favori şarkısı var, hepimiz bazı şarkıları ilk duyduğumuz anı tüm netliğiyle hatırlıyoruz, hepimiz kendi kendimize bir şeyler mırıldanıyoruz. Peki neden? Müzik neden insan yaşamının bu kadar ayrılmaz bir parçası? Neden bazı sesler hüzünlüyken bazıları mutlu geliyor? Dünyanın ayrı yerlerinde, birbirinden bağımsız kültürler müzikle nasıl birbirine çok benzeyen ilişkiler kuruyor? “Müziğin Etkisinde” serisinde insanlığın en büyük ortak paydalarından olan müziği daha önce düşünmediğimiz biçimlerde düşünüyoruz.&nbsp;</h3>Röportajlarda müzisyenlere içinde müzik olan ilk anılarını soruyorum bazen. Bu soru onları aile arabasında çalan şarkılara, evde mırıldanılan melodilere, oyunları içinde uydurdukları müziklere götürüyor. Varoluşçu psikolog Rollo May, Yaratma Cesareti eserinde, yaratıcılığın koşullarından biri olarak gördüğü “kavrayış” ortaya çıktığında çevremizdeki renklerin keskinleştiğini, sanki dünyanın yarı saydam olduğunu söyler. Bu hissi çoğumuz, hayatımızda iz bırakan şarkıları ilk dinleyişimizde yaşamışızdır. Müziğin de May’in bahsettiği kavrayış gibi yaşama deneyimini yoğunlaştırma gücü var.&nbsp;Müziğe dair ilk anılarımız: Keele Üniversitesi’nden Alexandra Lamont, yaptığı deneylerde anne karnında belirli bir müzik eseri dinletilen bebeklerin, doğumdan bir yıl sonra aynı eser dinletildiğinde onu tanıdıklarını tespit etmiş. Bu, çocukluğun ilk yıllarına dair bir hafızamız olamayacağı fikriyle çelişiyor ve müziğin, dil ya da farkındalık oluşmamışken bile hafızamızda yer edebildiğini kanıtlıyor. Ağır hafıza kaybı yaşayan Alzheimer hastaları ise çoğunlukla ergenliklerinde dinledikleri şarkıları hatırlayabiliyor. Hayata dair ilk ve son anılarımızda kendine böyle büyük yer bulan müzik, insanlar için neden bu kadar önemli?&nbsp;Mağara akustiğinde: Arkeolojik kayıtlar bize müziğin dünyanın her yerinde, her dönemde insan yaşamının bir parçası olduğunu gösteriyor. Atalarımız yaklaşık 50 bin yıl önce, henüz tarım yapmaya başlamamışken avladıkları hayvanların kemiklerinden flüt yapıyordu. Onlar da bizim gibi çok sessiz ortamlarda tedirgin olup ıslık çalıyor, çocuklarına melodiler mırıldanıyorlardı. İnanması güç olabilir ama kulaklarına hoş gelen armoniler, bugünkülerden çok farklı değildi.Reverb ve echo: Müzisyen Jarvis Cocker, Yeraltının Sesi başlıklı makalesinde modern müziğin mağaralardaki kökleri üzerine düşünüyor. Mağara resimlerinin yankının çok olduğu noktalarda yoğunlaşması, Neanderthal akrabalarımızın müzik yaptıkları yerleri tıpkı bugünkü sahneler gibi görsellerle süslemesinden mi kaynaklanıyordu? Acaba bugün rock müzikte kullanılan en popüler efektlerin reverb ve echo olması, mağaralara dayanan geçmişimizle bağlantılı mı? İlk insanlarla benzer seslerden hoşlanmamız, belirli müzikal bağlantılara biyolojik olarak yatkınlığımız olduğunu mu gösteriyor?Bu duygular nereden geliyor? Muhtemelen varoluşumuzun başından beri müzik yapıyoruz ve bunu belirli ölçeklere göre yapıyoruz. Duke Üniversitesi’nden Dale Purves, müziğe dair biyolojik temelimizin müzik ve konuşma arasındaki benzerlik olduğunu ileri sürüyor. İngilizce ve farklı dillerde 600 konuşma örneğini sessiz harflerden temizleyen, sadece ses tellerimizle çıkardığımız sesleri bırakan Purves ve ekibi, bu sesleri notaya aktardığında en yüksek ve öne çıkan seslerin bugün batı müziğinde kullanılan 12 notaya denk düştüğünü görüyor.Mutlu ve melankolik: Konuştuğumuz kişinin ses tonundan duygularını anlayabiliyoruz. Mutsuz olduğumuzda kullandığımız ton ve melodilerle heyecanlı olduğumuzda kullandıklarımız birbirinden farklı. Müzikte de bazı sesleri ve melodileri melankolik, bazılarını ise mutlu olarak algılamamızın sebeplerinden biri bu olabilir. Majör gamların neşeli, minör gamların hüzünlü olduğu düşüncesi ise farklı kültürlerin müzik gelenekleri tarafından sarsılıyor. (Yine de müzikolog Deryck Cooke, Slav ve İspanyol müziğinde minör gamların neşeli müzikler için kullanıldığı hatırlatıldığında, bu toplumların hayatları çok zor olduğu için mutluluğun ne olduğunu bilmediklerini iddia ediyor.)Ayna nöronlar: Müzik dinlerken ateşlenen ayna nöronlarımız sayesinde, dinlediğimiz piyanistin piyano çalarken kullandığı kaslarla ilişkili nöronlar beynimizde ışıl ışıl yanıyor. Müziğin binbir çeşit duygu hissettirmesinde, şarkıların anlatılarıyla birleştirdiğimiz kişisel deneyimlerimizin yanında ayna nöronların da etkisinin olması mümkün.&nbsp;İster doğa seslerinin taklidinden doğmuş olsun ister savaşçıları transa sokma ihtiyacından; müzik, tarih öncesinden beri insanı insan yapan şeylerden biri. Doğumumuzdan ölümümüze kadar her önemli anımızda; ninnilerde, oyunlarda, düğünlerde, cenazelerde bizimle. Müzisyen David Byrne’ün dediği gibi sosyal bir tutkal. İyi ki müzik var.&nbsp;Kaynaklar Byrne, David, How Music Works, Canongate, 2012 Levitin, Daniel J., Müziğin Etkisindeki Beyin, Pegasus Yayınları, 2015 Cocker, Jarvis, <a target="_blank" rel="noopener noreferrer" href="https://link.apostonews.com/click?uri=aHR0cHM6Ly9saW5rLmFwb3N0b25ld3MuY29tL2NsaWNrP3N0b3J5PTVmNTlmMTkwYzc3Y2IwMDAwN2M0M2JhZiZ1c2VyPTVlYjU0M2NmNzA2NDk0MjU1ZWNmNmE4MCZhdXRob3I9NWYzNGUyNDFlZWQ1ODgwMDA2MWM0YWIwJnVybD1odHRwcyUyNTNBJTI1MkYlMjUyRndlcHJlc2VudC53ZXRyYW5zZmVyLmNvbSUyNTJGc3RvcnklMjUyRmxpdGVyYWxseS1qYXJ2aXMtY29ja2VyJTI1MkY="">The Sound of the Underground</a>, 2020&nbsp;

hafıza kaybı ile ilgili hikayeler